Onlangs werd ik via een mailing uitgenodigd om deel te nemen aan een workshop waarin antwoord gegeven zou worden op onderstaande prangende spirituele vragen. Ik vond de vragen dermate interessant dat ik ze in een retourmail beantwoordde en tevens verzocht om een debat, een rationeel discours, met de gever van de workshop.

Dit zijn de twaalf vragen en de antwoorden die ik erbij heb gegeven:

1 Waarom moeten wij sterven?

We moeten sterven omdat evolutie en natuurlijk selectie ons daarmee heeft uitgerust. Onze onsterfelijkheid als menselijke soort ligt hem in onze voortplanting. Zolang wij ons als soort voortplanten en het universum de condities voor water- en koolstof-gebaseerd leven blijft ondersteunen zijn we waarlijk onsterfelijk. Dat we moeten sterven is, naast belastingen en problemen, de eerste van de drie absolute zekerheden in het leven. De dood geeft richting, urgentie en nut aan het leven.

2 Waarom sterft iemand soms op jonge leeftijd?  

Er is geen specifieke reden waarom iemand op jonge leeftijd sterft. We kunnen allemaal op elke leeftijd sterven: bij geboorte, op gevorderde leeftijd en alle leeftijden daar tussenin. Chaos, toeval, ziekte en ongeluk beheersen ons leven. Dat (hele) jonge mensen sterven is natuurlijk verschrikkelijk maar tegelijkertijd ook onontkoombaar. Gelukkig heeft de voortschrijding van de (medische) technologie onze gemiddelde leeftijd met tientallen jaren omhoog gebracht. We kunnen er tegenwoordig dus een heleboel doen aan ons lijden.

3 Wat gebeurt er nadat wij dit leven achter ons hebben gelaten?  

Als we dit leven achter ons hebben gelaten gebeurt er niks. Althans, niet met ons. Als je je DNA hebt doorgezet leef je voort in je nabestaanden maar je lichaam zal ontbinden en uiteindelijk verdwijnen. Je botten hebben nog de meeste kans om het wat langer uit te houden. Voor een leven na de dood is geen enkel wetenschappelijk bewijs, ondanks talloze ‘verschijnselen’ van uittredingen en ‘tunnels van wit licht’ en mensen die beweren met de doden te kunnen communiceren (zie verderop). Geloof in het hiernamaals is vooralsnog een puur persoonlijk geloof. En dat is op zich prima natuurlijk, zolang het maar niet als absolute waarheid of dogma wordt gebracht.

4 Waar gaat de ziel naar toe?     

Om die vraag te beantwoorden moet je eerst de definitie van ‘ziel’ bepalen. Je kunt eindeloos debatteren over de ziel maar als je niet aan elkaar vraagt wat je daaronder verstaat heeft de uitwisseling weinig toegevoegde waarde (anders dan een sterk verhaal in de kroeg of een eindeloze uitwisseling van subjectieve ervaringen). Als het gaat om de definitie van ‘onstoffelijkheid’, in de zin van een niet-materiele substantie waarin jij als ‘persoon’ zit ‘verpakt’ en die eeuwig kan voortbestaan; ook daarvoor is geen enkel bewijs. Het zijn persoonlijke geloofsopvattingen en nogmaals, dat is prima. Zolang er maar geen ‘waarheden’ aan verbonden worden.

5 Hoe verkrijgen wij kennis over het leven na de dood?       

Dat is niet mogelijk. Volgens de laatste stand van de wetenschap is er simpelweg geen leven na de dood en leven wij voort in onze nabestaanden. Er is geen enkel geval bekend, althans niet onder gecontroleerde wetenschappelijke omstandigheden, waarin iemand uit het ‘hiernamaals’ contact met ons heeft opgenomen. Diegenen die het beweren (Ogilvie, Char e.a.) zijn al talloze malen ontmaskerd als ‘cold readers’ en charlatans. Het is de goedgelovigheid van de menselijke soort – heel goed evolutionair te verklaren – die een geloof in een leven na de dood in stand houdt. Sociaal gezien, in termen van cohesie, heeft het ook een duidelijke culturele functie.

6 Kunnen wij met de doden ‘communiceren’?    

Nee, dat is niet mogelijk. Er zijn geen ‘levende doden’ tenzij je in zombies gelooft. Communiceren met de doden is inmiddels volledig gecommercialiseerd (Ogilvie, Char e.a.) en is daarmee een soort van pseudoreligie geworden. Vanuit menselijk oogpunt is dit goed te verklaren – het leven en het universum zijn volstrekt onverschillig over ons en entropie regeert ons bestaan – en we zouden het natuurlijk fantastisch vinden om in een hiernamaals weer met onze geliefden te worden herenigd. Het is wishful thinking in optima forma omdat we het alternatief – entropie – simpelweg onverdraaglijk vinden. En dat is ook wel weer te begrijpen.

7 Hebben wij al eerder geleefd?       

Dat is een vage open vraag. Wie zijn ‘wij’ en wat bedoel je met ‘leven’? Als het gaat om de hypothese van de reïncarnatie dan is daar ook geen enkel wetenschappelijk bewijs voor te vinden. Wij zijn allemaal een onderdeel van een schier eindeloze keten van opeenvolgende organismen die miljarden jaren terug gaat naar de soep van oerbacteriën. Evolutie en natuurlijke selectie heeft ons hier gebracht en het is een van de best ondersteunde wetenschappelijke uitgangspunten voor het leven op aarde.

8 Waarom worden wij geboren?       

We worden geboren omdat evolutie en natuurlijke selectie ons heeft uitgerust met een fantastisch vermogen om ons voortdurend aan onze omgeving aan te passen. We worden geboren omdat na de bevruchting – de samenvoeging van eicel en zaadcel – een fantastische aaneenschakeling van biologische processen uiteindelijk resulteert in een uniek mens, uitgerust met de genen van zowel vader als moeder. Geboren worden is een enorme toevalligheid. De kans om niet geboren te worden is oneindig veel groter.

9 Wat is de rol van de beschermengel?         

Deze vraag suggereert dat er zoiets als een beschermengel bestaat, dat engelen bestaan. Dat is niet eerlijk, daarvoor is geen enkel bewijs. Ik kan dan net zo goed zelf een ander soort creatuur verzinnen en er tegenover zetten. Er is geen enkel argument aan te dragen waarom engelen meer bestaansrecht zouden hebben dan Bongelen, Tsangelen, Vreemonstrosa’s of Perukilamino’s (die ik zojuist heb verzonnen). Je zult dus eerst moeten definiëren wat een ‘engel’ is, daarna wat een ‘beschermengel’ is en daarna zal je hun bestaan op een of andere manier moeten aantonen. Anders is alleen de limiet van onze fantasie de grens.

10 Wat is het spirituele doel van ziekte en lijden?

Ook hier zal je eerst een definitie van ‘spiritueel’ moeten bepalen. Het begrip is zo vaag en rekbaar dat er talloze boeken over zijn volgeschreven die elkaar voortdurend tegenspreken of elkaar bestrijden op het gebied van ‘wie kan er het meest en het meest vaag zomaar iets voor zich uit verzinnen?’. Ziekte en lijden zijn een onvermijdbaar gevolg van onze biologische constitutie en de manier waarop we samenleven. Gelukkig kan veel van het ziek zijn en het lijden in deze moderne tijden worden verlicht of opgeheven. Wees blij dat je in de 21^e eeuw leeft!

11 Welk verband bestaat er tussen karma en overerfde eigenschappen – goede en slechte?

Ook hier zal je eerst definities moeten geven. ‘Karma’ en ‘Chakra’s’ zijn zaken die wetenschappelijk niet aantoonbaar zijn en niet met hard bewijs kunnen worden aangetoond. Zo zijn de ‘meridianen’ van acupunctuur ook niet te vinden. De term ‘overerfde eigenschappen’ is echter wel degelijk goed wetenschappelijk gedocumenteerd in de evolutionaire biologie. In de context van deze vraag lijkt me de term echter ongepast. En definities van ‘goed’ en ‘slecht’ zijn cultureel bepaald, niet erfelijk. Mocht het hier echter gaan over ‘reïncarnatie’, zie hierboven.

12 Hoe benaderen wij de controversiële vraagstukken betreffende geboorte en dood?

Op wetenschappelijke wijze. In een almaar complexer worden wereld is het veiliger, vertrouwder en gemakkelijker om alles als een mening weg te zetten. Maar het enige dat de mensheid heeft om tot een vorm van objectieve waarheid te komen, of, accurater gezegd, om tot werkbare modellen van de waargenomen werkelijkheid te komen, is de Wetenschappelijke Methode (kijk maar eens op Wikipedia – en zoek dan meteen ook even op wat een Wetenschappelijke Theorie is). Ze is niet perfect – ze wordt immers door mensen gehanteerd – maar het is het enige dat we hebben.

Als jij vindt dat iets bestaat, dat iets werkt, dat iets zo ‘is’, dat iets ‘waar’ is; dan is dat jouw hypothese. Daarna begint het harde werken: onderzoeken, observeren, experimenteren, feiten verzamelen, bewijsmateriaal organiseren, falsifiëren, peer reviewen en publiceren. Wetenschap is waarlijk hard werken, we hebben er smartphones, espressomachines, neushaartrimmers, computers en ruimtevaart aan over gehouden (om er maar een paar te noemen).

Hoe we ook vinden dat de wereld in elkaar steekt, iedere discussie daarover is futiel als we niet vooraf overeenkomen welk objectief criterium onze meningen daarover gaat toetsen. Doen we dat niet dan vervallen we in welles/nietes-spelletjes en een vruchteloze uitwisseling van oncontroleerbare subjectieve meningen. Het leidt tot frustratie en polarisatie; de voorbeelden daarvan zijn overal om ons heen te zien. Met de Wetenschappelijke Methode stimuleren we het rationeel discours en houden we elkaar scherp.

Wetenschap is geen kwestie van mijmerende meningen, opgelegde dogma’s, retorische of semantische kunstzinnigheid, subjectieve zweverigheden of kant- noch wal-rakende kolder. Nee, wetenschap houdt ons overeind en brengt ons verder. Zonder wetenschap zouden we nog steeds zeven rondjes rond de centrale paal op het dorpsplein dansen om onze opperwezens een gunstige oogst af te smeken. Wetenschap is een component van onze onbegrensde nieuwsgierigheid. Als we stoppen met nieuwsgierig zijn stopt onze vooruitgang.

Ik zit nog steeds op een uitnodiging voor dat debat te wachten…